تعیین شاخص فرسایندگی باران و شاخص فرسایش پذیری خاک در معادله جهانی فرسایش خاک (منطقه سنگانه خراسان رضوی)

خاک یکی از مهم ترین منابع طبیعی است که پیوسته در معرض تخریب و فرسایش قرار دارد. فرسایش خاک یکی از فرآیندهایی که سبب تغییر شکل سطح و کاهش حاصلخیزی می¬شود. این فرآیند می¬تواند در اثر فعالیت¬های انسان کاهش یافته و یا تشدید شود. عواملی نظیر شاخص فرسایندگی و فرسایش پذیری خاک می توانند بر میزان رسوب تولید شده تأثیرگذار باشند. هدف از این مطالعه تعیین شاخص فرسایندگی باران و بررسی تأثیر برخی از ویژگی¬های فیزیکی و شیمیایی بر روی تولید رسوب و شاخص فرسایش پذیری در منطقه سنگانه، کلات نادری بود. بارش های صورت گرفته توسط باران سنج ثبات ثبت و برای تعیین شاخص فرسایندگی مناسب در منطقه بر اساس معادله جهانی فرسایش خاک مورد استفاده قرار گرفت. رسوب تولید شده در انتهای کرت ها برای هر بارندگی جمع آوری شد. شاخص فرسایش پذیری نیز با توجه شاخص فرسایندگی و رسوب حاصل از هر بارندگی با استفاده از معادله جهانی فرسایش محاسبه گردید. برای بررسی ویژگی¬های فیزیکی و شیمیایی خاک بر رسوب تولیدی و شاخص فرسایش پذیری از همبستگی پیرسون و معادلات رگرسیونی چند متغیره استفاده شد. نتایج تجزیه و تحلیل داده های بارندگی نشان داد که حداکثر شدت 45 دقیقه ای دارای بالاترین ضریب همبستگی با میزان رسوب تولیدی در منطقه مورد مطالعه بود. همبستگی بین ویژگی-های خاک در کرت های مورد بررسی نشان داد ماده آلی، شاخص پایداری ساختمان خاک، درصد کربنات کلسیم معادل و درصد شن همبستگی منفی و معنی¬دار (05/0p <) و درصد سیلت و نسبت جذب سدیم خاک همبستگی مثبت و معنی دار (05/0p <) با رسوب تولیدی داشتند. همچنین درصد رس، ماده آلی و شاخص پایداری ساختمان خاک دارای همبستگی منفی با شاخص فرسایش پذیری خاک بودند. نتایج روابط رگرسیونی و تجزیه مولفه اصلی برای تخمین رسوب و شاخص فرسایش پذیری خاک نشان داد که دو پارامتر کربنات کلسیم معادل و درصد سیلت در تخمین رسوب و دو پارامتر شاخص پایداری ساختمان خاک و درصد رس در تخمین فرسایش پذیری خاک موثرترین پارامتر ها بودند. بر اساس نتایج این پژوهش توصیه می شود برای تعیین شاخص فرسایندگی باران در منطقه مورد بررسی از حداکثر شدت 45 دقیقه ای به جای حداکثر شدت 30 دقیقه¬ای در معادله جهانی فرسایش خاک استفاده شود و شاخص پایداری ساختمان خاک نیز برای تعیین شاخص فرسایش¬پذیری خاک پیشنهاد می¬شود.